Pytanie: Śrila Prabhupada jest założycielem-aczarją Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kryszny (MTŚK). Pozycja takiej osoby jest wyjątkowa, dlatego wszyscy wisznuici gaudija powinni w dzisiejszych czasach iść za nim. Czy w wisznuizmie gaudija tworzono instytucje, zanim Śrila Prabhupada założył swoje towarzystwo? Czy nie bagatelizujesz znaczenia propagowania nauk Pana Czajtanji w ramach organizacji?
Odpowiedź: Trzeba zwrócić uwagę na fakt, że Śrila Prabhupada jest założycielem-aczarją pewnej instytucji, nie zaś religii ani nawet linii przekazu nauk. Założycielem religii Śrili Prabhupady jest Śri Czajtanja. To zagadnienie zostało wyjaśnione przez Śri Dżiwę Goswamiego w Sarwasamwadinitice (Sarva-samvadīni-ṭīkā), komentarzu do tekstu Sat-sandarbha. Religia Śri Czajtanji obejmuje wiele linii przekazu. Śrila Prabhupada jest reprezentantem i wybitnym guru w jednej z takich linii, której przedstawiciele rozwijają wizję Bhaktiwinody Thakury. Śrila Prabhupada nazywał wręcz swoje towarzystwo ruchem Bhaktiwinody Thakury. Takie określenie wskazuje jedynie na pewien fakt i nie pomniejsza znaczenia Śrili Prabhupady. Odwołanie się do Bhaktiwinody Thakury było konieczne ze względu na osoby, które próbują utożsamiać tytuł „założyciel-aczarja” z założycielami sampradaji (sukcesji) – z Madhwą, Ramanudżą czy Śri Czajtanją. Niestety ten rodzaj gloryfikacji Śrili Prabhupady jest często wyrażany w celu umniejszenia pozycji innych aczarjów wisznuizmu gaudija. Nieumyślnie zaciemnia też dyskusje filozoficzne – poprzez emocje i łzy, które rozmazują tusz na stronach wydrukowanych śastr (świętych tekstów).
Jeśli chodzi o tworzenie organizacji w obrębie wisznuizmu gaudija, poza łagodną formą instytucjonalności w postaci literatury, nie dokonano wiele na tym polu do czasów Śrili Bhaktisiddhanty Saraswatiego Thakury. Był on zapewne pierwszą osobą, która w ramach eksperymentu stworzyła istotną strukturę organizacyjną wisznuizmu gaudija – choć niejednokrotnie mówił o możliwych problemach takiego przedsięwzięcia. Gdy weźmiemy pod uwagę to, co wydarzyło się w MTŚK na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, zapewne warto byłoby – w interesie propagowania nauk Śri Czajtanji – skupić się bardziej na zasadniczej treści tych nauk niż na tworzeniu struktur organizacyjnych.
Śrila Bhaktisiddhanta napisał:
Idea zorganizowanego kościoła w dostępnej formie oznacza koniec żywego ruchu duchowego. Wielkie elity kościelne blokują wolność nurtu, który wymyka się tego rodzaju strukturom. Takie elity wskazują w rzeczywistości, że masy chcą wykorzystywać ruch duchowy do własnych celów. Oznaczają również bez wątpienia kres absolutnego, nieszablonowego wartość charakteru przewodnictwa autentycznego mistrza duchowego (The Harmonist, styczeń 1929).
Pytanie: W publikacji wydanej przez MTŚK przeczytałem, że istnieją cztery sukcesje (sampradaje) uczniów, a przywódców tych sukcesji określa się mianem adiguru, czyli pierwotnych guru – pierwotnych mistrzów duchowych. Obowiązkiem każdego członka sampradaji i wszystkich jej kolejnych mistrzów jest jedynie przekazywanie nauk otrzymanych od adiguru bez wprowadzania zmian w tym przekazie. Czy takie wyjaśnienie jest słuszne?
Odpowiedź: Padma Purana oznajmia, że istnieją cztery wisznuickie sampradaje. Nasza sukcesja to Brahmasampradaja, a naszym adiguru jest Pan Brahma, który przekazał duchowe nauki Wjasadewie poprzez Naradę. Wjasadewa spisał natomiast Wedy. Gdy duchowy przekaz dotarł do Madhawaczarji, ten nie powtórzył jedynie usłyszanej wiedzy. Ukazał ją w nowym świetle, interpretując Wedy zgodnie ze swoim doświadczeniem duchowym. Jego interpretacja, znana jako dwajtawada, zapoczątkowała nowy ruch duchowy, którego wybitni przedstawiciele rozwijali filozofię Madhwy. Z czasem ta tradycja rozwinęła własne obrzędy, rytuały i duchowe praktyki.
Następnie w sampradaji Brahmy-Madhwy pojawił się Śri Czajtanjadewa, który zgodnie z osobistym doświadczeniem duchowym ukazał w nowym świetle nauki otrzymane przez Brahmę od Kryszny. Uczniami Śri Czajtanji zostało sześciu goswamich z Wryndawany i oni rozwinęli jego nauki. W ten sposób z sampradaji Madhwy wyłoniła się gałąź Czajtanji, która również ukształtowała własne obrzędy, rytuały i praktyki duchowe. Śrila Prabhupada rozpropagował na Zachodzie religię Śri Czajtanji. Jego misja nie dotyczyła ustanawiania nowej sampradaji ani religii. Śrila Prabhupada przybył do krajów Zachodu, aby prezentować sampradaję Brahma-Madhwa-Gaudija. Dokonał tego w nowatorski sposób, a nie poprzez samo powtarzanie wiedzy usłyszanej od swojego guru.
Trzeba w tym miejscu podkreślić, że choć nauki duchowe należy przekazywać bez rozmywania ich treści, prawdziwy duch parampary (sampradaji) pozwala na przedstawianiu tej wiedzy w nowym świetle, tak aby jej przekaz odpowiadał wymogom danych czasów. Śrila Prabhupada często mówił o przekazywaniu usłyszanej nauki duchowej bez zmian, a jednocześnie sam dostosowywał swój przekaz do okoliczności. Jego przykład wyraźnie świadczy o tym, że nauczanie obejmuje zrozumienie przekazu w takim stopniu, aby możliwa była prezentacja jego esencji przy zmianie wielu drugorzędnych szczegółów. Sukcesja uczniów nie polega na samym powtarzaniu tego, co się usłyszy od poprzedniego guru – duchowa sukcesja obejmuje indywidualne urzeczywistnienie.
Pytanie: Czytałem, że adiguru to wielbiciel, który zakłada sukcesję uczniów i wyznacza jej pierwotne nauki. Z kolei termin założyciel-aczarja ma odnosić się do wielbiciela, który zmienia kierunek systemu parampara i koryguje nauki, gdy mamy do czynienia z ich utratą lub zmianą. W tym kontekście niektórzy uważają, że aktywność Śrili Prabhupady przypomina działalność Madhwy i Ramanudży – postaci uznawanych za założycieli-aczarjów. Część osób akceptuje Madhwę i Ramanudżę również jako adiguru, więc przypuszczam, iż Śrilę Prabhupadę można by także uznać za adiguru i założyciela-aczarję. Ponadto we wspomnianej przeze mnie książce przeczytałem, że według Bhaktiwinody Thakury następcy założyciela-aczarji mają obowiązek postrzegania nauk parampara poprzez jego instrukcje. Nie podano jednak żadnego odniesienia do pism Bhaktiwinody Thakury na poparcie tych stwierdzeń. Czy Bhaktiwinoda Thakura faktycznie tak powiedział?
Odpowiedź: Terminy adiguru i założyciel-aczarja zostały tu zdefiniowane w nowatorski sposób. Poza jednym wyjątkiem nigdzie nie czytałem, aby jakikolwiek aczarja użył pojęcia adiguru wobec kogoś innego niż Kryszny – pierwotnego guru. Podobnie termin założyciel-aczarja nie jest pojęciem pochodzącym z pism świętych. Gdyby to określenie w nich występowało, byłoby tłumaczeniem sanskryckiego terminu. Pojęcie założyciel-aczarja oznacza aczarję, który zakłada instytucję. Śrila Bhaktisiddhanta był założycielem-aczarją Gaudija Math, Śrila Prabhupada – założycielem-aczarją Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kryszny, Śrila Śridhara Maharadża – założycielem-aczarją Śri Czajtanja Saraswat Math i tak dalej.
Sam Śrila Prabhupada nigdy nie wyjaśnił terminów adiguru i założyciel-aczarja w podany przez ciebie sposób. Od początku zatem musimy uznać definicję tych pojęć bez odniesienia do jakiegoś materiału źródłowego. W rzeczywistości istnieje materiał źródłowy, który świadczy o odmiennej definicji.
Śrila Prabhupada napisał:
Jeśli mamy zaakceptować guru, to pierwotnym guru jest Kryszna, ponieważ On przekazał instrukcje Panu Brahmie – pierwszej żywej istocie w tym wszechświecie. Tene brahma hṛdā ya ādi-kavaye (ŚB 1.1.1). On przekazał instrukcje adikawiemu (Brahmie, pierwotnemu poecie, z którego emanują pisma wedyjskie). On jest guru – Kryszna. Ponadto w Bhagawadgicie On mówi: imaṁ vivasvate yogaṁ proktavān aham avyayam (Bg. 4.1). A więc On (Kryszna) jest adiguru. W Bhagawadgicie On udziela też wskazówek Ardżunie. On jest adiguru.
Bhaktiwinoda Thakura napisał:
Adiguru wszystkich mistrzów duchowych w sukcesji uczniów to Bhagawan – Najwyższa Osoba Boga. To On przejawił wielką łaskę i przekazał instrukcje Brahmie, czyli adikawiemu. Z kolei Brahma obdarzył jego prawdami Śri Naradę, Narada – Śri Wjasę, a Wjasa – Śri Madhwaczarję. Wskazówki otrzymywane poprzez tę sukcesję uczniów określa się mianem guruparamparaupadesza (guru-paramparā-upadeśa).
Wspomniany przeze mnie wyjątek użycia terminu adiguru wobec innej osoby niż Kryszna znajdujemy w Harinamaczintamani Bhaktiwinody Thakury, gdzie określenie adiguru odnosi się do Madhwy, Ramanudży, Nimbarki i Wisznuswamiego. Natomiast pojęcie założyciel-aczarja zostało pierwszy raz użyte w wisznuizmie gaudija za czasów Śrili Bhaktisiddhanty Saraswatiego Thakury. Nie występuje w Harinamaczintamani ani w innych znanych mi tekstach Bhaktiwinody Thakury. Dlatego nie wiem, jak można uzasadnić stwierdzenie, że Bhaktiwinoda interpretował termin założyciel-aczarja w określony sposób. Moim zdaniem to wyjątkowe ujęcie adiguru w Harinamaczintamani zostało ewidentnie błędnie zinterpretowane w celu utożsamienia pojęcia założyciel-aczarja z założycielem sampradaji. Jak już wyjaśniłem, terminy adiguru i założyciel-aczarja nie są synonimiczne. To Śri Czajtanja Mahaprabhu, a nie Śrila Prabhupada, jest założycielem sampradaji gaudija.
Pytanie: Staram się zrozumieć rolę sikszaguru (mistrza duchowego udzielającego wskazówek) w obrębie sampradaji gaudija. Niektóre osoby przyjmują, że sampradaja gaudija obejmuje wyłącznie Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny i nauczają, że członkowie tej organizacji nie powinni otrzymywać instrukcji – w ramach gaudija wisznuizmu – od wielbicieli spoza MTŚK. Jaka jest twoja opinia na ten temat?
Odpowiedź: Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny stanowi największą międzynarodową organizację wisznuizmu gaudija. Niektórzy członkowie tego towarzystwa mogą sądzić, że ich organizacja jako jedyna reprezentuje sampradaję wisznuizmu gaudija, pomijając inne, podobne grupy. Ze swojego ograniczonego doświadczenia widzę, że nawet jeśli w teorii członkowie MTŚK nie uważają się za jedynych wisznuitów gaudija, w praktyce niektórzy wielbiciele z tego towarzystwa zapominają o tym fakcie, co czasem prowadzi do okazywania braku szacunku reszcie sampradaji. Choć zapewne właściwie scharakteryzowałeś oficjalne stanowisko MTŚK co do sikszaguru, prawda wygląda odmienne. W różnych sytuacjach wielu uczniów Śrili Prabhupady przyjmowało – i nadal przyjmuje – porady oraz instrukcje duchowe ze strony starszych wielbicieli spoza MTŚK.
Osobiście zauważyłem, że mimo odmiennych zasad członkowie MTŚK łatwo wykraczają poza granice swojej organizacji, jeśli chodzi o sikszaguru. Sporo wielbicieli z MTŚK prenumeruje nasze biuletyny i wysyła mi istotne pytania na temat wisznuizmu gaudija, chociaż nie jestem członkiem MTŚK od 20 lat [tekst pochodzi z 2004 r. – przyp. tłum.]. Inni regularnie czytają pisma aczarjów działających poza MTŚK albo uznali co najmniej jednego z nich za sikszaguru. Jednocześnie dla wygody lub z bardziej szlachetnych pobudek są nadal członkami MTŚK.
Niektórzy członkowie MTŚK pozostają jednak zaślepieni rażąco błędnymi koncepcjami, na których opiera się oficjalne stanowisko ich organizacji w sprawie sikszaguru. Jednak sporo wielbicieli uznaje nie tylko za teologiczną aberrację, lecz również za zniewagę takie podejście, że uczeń Śrili Prabhupady, mojego ukochanego dikszaguru, nie może przyjąć osoby spoza MTŚK na sikszaguru, bo inaczej zostanie uznany za renegata. Jednym z rezultatów tej nieprzemyślanej postawy jest to, że wielbiciele, którzy praktykują świadomość Kryszny poza MTŚK, są odrzucani i wręcz szkalowani przez członków MTŚK. A powinni być serdecznie traktowani jako członkowie tej samej rodziny wisznuitów, co byłoby zachowaniem niesekciarskim, na jakie ostatecznie liczył Śrila Prahupada.
W każdym razie odmienne poglądy są częścią życia duchowego i chcę tutaj wyraźnie podkreślić, że nie zgadzam się z oficjalnym stanowiskiem MTŚK. Ale różnice powinny występować tylko wówczas, gdy poszczególne strony potrafią za pomocą pism świętych uzasadnić swój pogląd. Dotąd nie zetknąłem się z takim uzasadnieniem teorii, że naszym sikszaguru może zostać wyłącznie osoba z organizacji religijnej, do której należymy. Gdyby święte teksty naprawdę wyrażały tego typu konieczność, wtedy nikt z innej grupy czy też organizacji wisznuizmu gaudija nie mógłby przyjmować sikszy (rad, instrukcji) od żadnego członka MTŚK.
Pytanie: Czytałem, że istnieje wiele rodzajów sikszaguru, a rola tych mistrzów polega na przekazywaniu wskazówek dotyczących służby oddania ogólnie znanych jako abhideja. Czy słuszne będzie stwierdzenie, że założyciel-aczarja to sikszaguru swoich zwolenników, natomiast dikszaguru inicjuje uczniów i przekazuje wskazówki na temat służby oddania znane jako sambandha?
Odpowiedź: Istnieje faktycznie wiele rodzajów sikszaguru i założyciel-aczarja danej organizacji z pewnością do nich należy. Jego wpływ na życie duchowe pojedynczego wielbiciela uzależniony jest od dużej liczby czynników. Ogólnie rzecz biorąc, najlepszego sikszaguru stanowi osoba, która pomaga najwięcej w konkretnym momencie naszego życia. Śrila Bhaktisiddhanta, Śrila Prabhupada, Śrila Śridhara Maharadża, Śrila Keśawa Maharadża i wielu innych mistrzów to założyciele-aczarjowie poszczególnych misji. Zadanie ich zwolenników polega na podejmowaniu działań, które pozwalają, aby nauki takich osób były zrozumiałe i dostępne dla wielbicieli oraz reszty społeczeństwa. Tego typu pracę wykonali już wymienieni założyciele-aczarjowie w odniesieniu do nauk poprzedników. A zatem dla niektórych wielbicieli reprezentant założyciela-aczarji może okazać się ważniejszy niż założyciel-aczarja organizacji. To dynamiczna zasada sukcesji uczniów.
Innymi słowy, gdy mówi się, że dikszaguru przekazuje sambandhadżnianę, takie stwierdzenie odnosi się w rzeczywistości do faktu, że mistrz duchowy powierza uczniowi mantrę, w której zawiera się wiedza o związku ucznia z Kryszną. Diksza oznacza przekazanie mantry. Wszystko, co następuje później, ma charakter sikszy. Uczeń potrzebuje sikszy na każdym etapie rozwoju duchowego. Istnieje siksza (pouczenia) dotycząca sambandhy (orientacji pojęciowej), abhideji (natury ścieżki duchowej) oraz prajodżany (celu). Siksza może pochodzić od przyjaciół oraz innych znajomych osób, lecz najbardziej pomocna, znacząca siksza jest efektem towarzystwa zaawansowanych wielbicieli. Należy poszukiwać takiej sikszy bez względu na usytuowanie jej źródła. Zakaz wychodzenia poza granice organizacji w celu poszukiwania zaawansowanego towarzystwa duchowego stanowi czasami zniewagę wobec zasady guru, której podstawą jest Kryszna jako pierwotny (adi) guru. Kryszny nie można uwięzić w żadnej instytucji religijnej, a zniewag wobec zasady guru nie można zneutralizować oficjalną polityką organizacji.
[21.10.2004]
{przeł. M.R., red. GVd}