Pytanie: Wygląda na to, że głównym bodźcem skłaniającym do praktyki oddania jest strach przed śmiercią i ponownymi narodzinami. Czy taka motywacja zanika w miarę robienia postępów i osiągania wyższych poziomów bhakti?
Odpowiedź: Święte teksty potwierdzają, że pragnienie wyzwolenia zanika wraz z rozwojem bhakti. Czajtanja Mahaprabhu oznajmia: Na dhanaṁ na janaṁ na sundarīm kavitāṁ vā jagadīśa kāmaye, mama janmani janmanīśvare bhavatād bhaktir ahaitukī tvayi – „Nie chcę bogactwa, zwolenników, pięknych kobiet ani poezji. Pragnę jedynie twojej bezprzyczynowej służby oddania narodziny po narodzinach” (Sikszasztaka 4).
Ten werset odzwierciedla oddanie na etapie ruczi (duchowego smaku), charakteryzowanym negatywnie jako stan, w którym jest się wolnym od smaku do życia materialnego oraz pozytywnie jako obojętność wobec śmierci i wyzwolenia dzięki zaabsorbowaniu bhakti. Na tym etapie wielbiciel zaczyna żyć we Wradży, wolnej od śmierci siedzibie Kryszny, w swoim oczyszczonym umyśle – vraje tad anurāgi-janānugāmī (Upadeśamryta 8).
Pytanie: Mam pytanie dotyczące wersetu z Bhagawadgity: „Nawet jeśli jesteś nagorszym z grzeszników, możesz przepłynąć [ocean] grzechu w łodzi transcendentnej wiedzy” (4.36) . Śrila Wiśwanatha Czakrawarti Thakura stwierdza, że werset ten implikuje trzy wykluczające się warunki, które w zestawieniu z transcendentną wiedzą (dżnianą) służą jej gloryfikacji. Rozumiem to tak, że komentarz Thakury odnosi się do dżniany rozwijającej się u wielbiciela. Pojęcie jñāna plavena w wersecie 4.36 najwyraźniej nawiązuje do sytuacji, w której dżniana przejawia się u niestałego lub też u takiego stałego sadhaki (praktykującego), który wciąż nosi w sobie zalążek grzechu. Inaczej bowiem, jak ktoś znajdujący się na ścieżce dżniany mógłby popełniać grzechy i jednocześnie być częścią dżnianamargi, która zgodnie z naukami Śankaraczarji wymaga od adepta usytuowania na poziomie czystej dobroci [sattwy – przyp. tłum.]?
Odpowiedź: W Bhagawadgicie 4.36 Kryszna mówi o oczyszczającej naturze dżniany, zakładając tym samym niemożliwy przypadek, aby podkreślić jej moc: dżniana nie przejawia się w grzesznym sercu, ale gdyby jakimś sposobem tak się stało, oczyściłaby je. W tym wersecie nie mówi on o bhakti, ale o raczej o rezultacie niszkamakarmajogi – jogi bezinteresownego czynu. Jednakże omówienie oczyszczającej mocy wiedzy w wersecie 4.36 jest kontynuowane w wersecie 4.37, w którym zdaniem Śrili Prabhupady wiedza ta jest równoznaczna z bhakti. Jego interpretacja tego wersetu przypomina sposób, w jaki Baladewa Widjabhuszana mniej lub bardziej zrównuje wiedzę z bhakti w swoim komentarzu do Wedantasutr.
Pytanie: Czy możesz skomentować następujący werset Śrimad Bhagawatam: dharmaḥ projjhita-kaitavo ’tra paramo nirmatsarāṇāṁ satāṁ (ŚB 1.1.2)?
Odpowiedź: To bardzo istotny werset, śloka wastunirdesza Śrimad Bhagawatam. To werset opisujący to, o czym zasadniczo traktuje Bhagawatam. Zaczyna się dokładnie tam, gdzie kończy się Bhagawadgita. Na końcu Bhagawadgity Śri Kryszna oznajmia: sarva dharmān parityajya: „Przestań się w ogóle martwić dharmą”. To idzie w parze ze wspomnianym wersetem z Bhagawatam: dharmaḥ projjhita-kaitavo’tra. W tym wersecie kaitava dharma dotyczy tych wszystkich wyrazów dharmy, które nie są skierowane ku premie (miłości do Boga). Obejmuje to całą karmamargę, której celem jest jedynie religijne życie oraz zdobycze materialne, jak również dżnianamargę, która zmierza do wyzwolenia.
Śridhara Swami, starożytny komentator Bhagawatam, który był bardzo drogi Czajtanji Mahaprabhu, napisał, iż zakres znaczeniowy występującego w tym wersecie słowa projjhita („całkowicie odrzucając”) dotyczy nie tylko rezygnacji z dharmy, ale także z mokszy (wyzwolenia). Zatem z tego wersetu Bhagawatam powinno jasno wynikać, iż konkluzja Bhagawadgity, w której ślady idzie, nie jest jedynie zaleceniem przekroczeniem dharmy w dążeniu do wyzwolenia. Tak jak w przypadku Bhagawatam, Bhagawadgita wzywa nas do pójścia za ideałem premadharmy.
Wastunirdeszaśloka z Bhagawatam pojawia się w Czajtanjaczaritamrycie Śri Krysznadasy Kawiradży Goswamiego trzykrotnie. W pierwszym rozdziale Adilili w swojej własnej śloce namaskara, przytacza ją on w kontekście gloryfikacji Gaury-Nitjanandy: vande śrī-kṛṣṇa-caitanya nityānandau sahoditau. Oznajmia tam, co następuje:
Kryszna i Balarama, Osobowości Boga, które poprzednio pojawiły się we Wryndawanie, emanując blask milionkrotnie bardziej olśniewający od blasku Słońca i Księżyca razem wziętych, wzeszły nad wschodnim horyzontem Gaudadeśi (Zachodniego Bengalu) z powodu współczucia dla upadłego stanu świata. Pojawienie się Śri Kryszny Czajtanji oraz Prabhu Nitjanandy przepełniło świat szczęściem. Tak jak słońce i księżyc rozświetlając swym wschodem ciemność, pozwalają ujrzeć wszystko, ci dwaj bracia rozpraszają okrywającą żywe istoty ciemność ignorancji, oraz oświecają je wiedzą o Prawdzie Absolutnej. Ciemność ignorancji nazywana jest kaitava, metodą oszustwa, a jej początkiem jest religijność, rozwój ekonomiczny, zadowalanie zmysłów oraz wyzwolenie.
Po powyższych słowach Krysznadasa Kawiradża Goswami przytacza całą wastunirdeszaślokę z Bhagawatam. W tej części Czajtanjaczaritamryty Śrila Prabhupada tłumaczy ją następująco:
Wspaniały święty tekst Śrimad Bhagawatam, skompilowany przez Mahamuniego Wjasadewę z czterech oryginalnych wersetów, opisuje najwznioślejszych i najżyczliwszych wielbicieli i całkowicie odrzuca oszukańcze metody materialnie motywowanej religijności. Postuluje najwyższą zasadę wiecznej religii, która jest w stanie rzeczywiście złagodzić trojakie niedole żywej istoty i obdarzyć najwyższym błogosławieństwem pełnego dobrobytu i wiedzy. Osoby pragnące słuchać przesłania tego tekstu z pokorną postawą służenia mogą natychmiast zjednać sobie Najwyższego Pana w swoich sercach. Nie potrzeba więc żadnych innych pism poza Śrimad Bhagawatam.
Dla pełniejszego zrozumienia tematu można w analogii do chrześcijaństwa stwierdzić, że Śrimad Bhagawatam to w istocie Nowy Testament wśród sakralnych tekstów wedyjskich. Wszystkie dzieła, które pojawiają się przed nim i które kładą nacisk na cztery cele życia – religijność, rozwój ekonomiczny, zadowalanie zmysłów oraz wyzwolenie – zostają wyparte przez jego przesłanie miłości. Miłość do Boga – premadharma – wypełnia wszystkie prawa i nauki Wed.
Gaura i Nitjananda wydobyli sens Bhagawatam. Dali nam „księgę Bhagawatam”, ukazując wszystkie zawarte w niej implikacje, jak również „osobę Bhagawatam” dzięki sukcesji guruparampara uosabiającej przesłanie tej księgi. Śri Kawiradża Goswami stwierdza:
dui bhāi hṛdayera kṣāli’ andhakāra
dui bhāgavata-saṅge karāna sākṣātkāra
Ci dwaj bracia (Gaura-Nitjananda) rozświetlają ciemność w głębi serca, pomagając tym samym poznać oba rodzaje Bhagawatam.
Ponadto osobiście prezentują skuteczność głównego zalecenia Bhagawatam w postaci sankirtany (zbiorowego intonowania) Imienia.
tattva-vastu—kṛṣṇa, kṛṣṇa-bhakti, prema-rūpa
nāma-saṅkīrtana—saba ānanda-svarūpa
Śri Kryszną jest Prawda Absolutną, a miłosne oddanie dla Kryszny przejawiające w czystej miłości osiągane jest poprzez zbiorowe intonowanie świętego imienia, co jest istotą wszelkiego szczęścia.
Logika, zgodnie z którą Bhagawadgita stanowi wstęp do Bhagawatam (gdyż zawiera nauki Kryszny wprowadzające do rozrywek Kryszny) – w naturalny sposób implikuje między innymi to, iż nastrój poddania się (śaranagati), w jakim kończy się Bhagawadgita, jest kluczem do świata Bhagawatam. Śaranagati ożywia śrawanam (słuchanie na temat Kryszny), kirtanam (śpiewanie o Krysznie) oraz smaranam (pamiętanie Kryszny). Śaranagati stanowi sedno postanowienia, aby czynić duchowe postępy w wyłącznym oddaniu dla Kryszny. O tym właśnie wspomina Bhagawatam w pierwszej linijce wastunirdeszaśloki, w drugim z trzech początkowych wersetów.
Każdego ranka w [naszym aśramie] Audarii śpiewamy o śaranagati następująco:
satya kori magi ami sukomala prana, tava priti bine prabhu na cahibo ana
Kiedy będę mógł szczerze wyznać z głębi miękkiego, oczyszczonego serca, że nie pragnę niczego i nikogo oprócz Mahaprabhu?
[14.01.2004]